Ánh sáng và bố cục trong chụp ảnh

A. Ánh sáng

Trong bộ môn nhiếp ảnh, ánh sáng giúp chúng ta ghi nhận cảnh vật chung quanh. Nếu chúng ta chịu khó tìm hiểu và học hỏi cách dùng ánh sáng thì sự diễn đạt tư tưởng của chúng ta qua cảnh vật sẽ thành công hơn. Khi chụp hình, phim không ghi nhận chủ đề, mà chỉ ghi nhận ánh sáng phản chiếu từ chủ đề. Ánh sáng cho biết màu sắc, chi tiết, hình thể, vân thể của chủ đề. Bởi vậy không có ánh sáng thì không có nhiếp ảnh.

1 – Nguồn sáng:

- Thiên nhiên (mặt trời, mặt trăng, các ngôi sao…): chúng ta không thể điều khiển ánh sáng thiên nhiên nhưng có thể thay đổi bằng cách chọn những thời gian và không gian khác nhau (sáng, trưa, chiều, tối, dưới đám mây, trong sương mù, dưới tàng cây …)

- Nhân tạo (đèn cầy, đèn dầu, đèn bóng, đèn flash…): chúng ta có thể điều khiển và thay đổi ánh sáng nhân tạo một cách dễ dàng.

Nhiếp ảnh gia có thể dùng 2 nguồn sáng cùng lúc. Ví dụ dùng đèn flash để phụ thêm ánh sáng thiên nhiên.

2 – Phân loại ánh sáng:

- Ánh sáng thẳng (direct light): đi thẳng từ nguồn sáng đến chủ đề, rất mạnh, bóng đổ sắc cạnh.

- Ánh sáng phân tán (diffuse light): ánh sáng đi qua đám mây, màn sương, lớp vải…và phân tán đi nhiều hướng. Ánh sáng này dịu, bóng đổ không còn sắc nét.

- Ánh sáng phản chiếu (bounce light): ánh sáng chiếu vào mặt phẳng, rồi phản chiếu đến chủ đề. Tùy sự cấu tạo của mặt phẳng, ánh sáng có thể mạnh, yếu hoặc ửng lên chủ đề những màu sắc từ mặt phản chiếu. Ví dụ: màu vàng kim loại của tấm phản chiếu (reflector) làm màu da mặt người mẫu ấm áp hơn.

3 – Hướng đi của ánh sáng:

- Ánh sáng trực diện (front lighting): ánh sáng đi từ sau lưng nhiếp ảnh gia, chiếu thẳng vào chủ đề. Ánh sáng này so rõ các chi tiết, còn gọi là ánh sáng phẳng (flat) vì không có bóng đổ.

- Ánh sáng tạt ngang (side lighting): ánh sáng ngang tạo hình tranh tối tranh sáng, nhờ đó chúng ta có thể trông thấy độ sâu, hình hể, vân thể và bóng đổ. Nói tóm lại, ánh sáng tạo ra không gian ba chiều.

- Ánh sáng ngược (back lighting): ánh sáng chiếu từ sau lưng chủ đề đến ống kính. Lối xử dụng ánh sáng này cần nhiều kinh nghiệm về khẩu độ và tốc độ, hình chụp đúng cách thường rất đẹp, nếu chủ đề là chân dung thì ánh sáng trên mặt rất dịu, tóc có viền sáng, mắt không hấp him, mặt mày không nhăn nhó như lúc được chụp bằng ánh sáng phẳng. Lối chụp hình này rất được nhiều nhiếp ảnh gia lão thành xử dụng. Ánh sáng ngược còn được xử dụng để tạo nên những bóng đen mà hậu cảnh là bình minh hoặc hoàng hôn (silhouette).

- Ánh sáng chếch: ánh sáng chiếu trên chủ đề với góc xiên 30-60 độ. Chụp ảnh chân dung ngoài trời hoặc trong studio, nguồn sáng thường được xếp đặt cỡ 45 độ.

- Ánh sáng tổng hợp: ta có thể phối hợp nhiều nguồn sáng khác nhau để sáng tạo những hình ảnh như ý muốn khi chụp ảnh chân dung ngoài trời hoặc trong studio.

Ngoài những ánh sáng căn bản trên, ta có thể dùng ánh sáng ngược từ dưới lên hoặc từ trên xuống để diễn đạt những sắc thái đặc biệt của chủ đề.

4 – Sự tương phản của ánh sáng:

Sự tương phản (contrast) là sự khác biệt giữa 2 phần sáng và tối của chủ đề.

- Tương phản cao: khi ánh sáng có cường độ mạnh, sức tương phản nhiều làm đường biên giữa sáng và tối rõ ràng, sắc nét.

- Tương phản thấp: khi ánh sáng có cường độ yếu, sức tương phản ít làm sự khác biệt giữa sáng và tối không xa cách nhiều, đường biên giữa tối và sáng không rõ ràng sắc nét.

5 – Màu sắc của ánh sáng:

Màu sắc ánh sáng thay đổi từng giờ trong ngày và thay đổi theo tháng hoặc theo mùa. Màu sắc của ánh sáng được đo bằng độ Kelvin.

Lúc rạng đông hoặc hoàng hôn, ánh sáng có màu vàng, da cam, sắc độ từ 3000 đến 4000 độ Kelvin. Những hình chân dung chụp vào buổi sáng sớm hoặc xế trưa thường có màu vàng cam trên da mặt.

Vào ban trưa, ánh sáng thay đổi thành màu trắng (white light). Màu sắc trắng là một tổng hợp toàn hảo của các màu sắc trong cầu vòng (rainbow). Sắc độ từ 5000-6000 độ Kelvin.

Trong những ngày ánh sáng chói chang, sắc độ có thể lên đến 7000-8000 độ Kelvin.

Ta có thể thay đổi hoặc loại bỏ màu sắc bằng cách dùng kính lọc, loại phim đặc biệt hoặc kỹ thuật phòng tối.

6 – Ý Nghĩa của ánh sáng:

Nếu ta biét cách sử dụng ánh sáng và màu sắc một cách đúng mức ta sẽ truyền thông được nhiều tư tưởng qua tác phẩm nhiếp ảnh.

- Ánh sáng âm u, đen nhiều hơn trắng diễn tả được nỗi huyền bí của cảnh vật, sự bi ai trong tâm tư chủ đề, những bí mật sâu xa trong lòng người…

- Trắng nhiều hơn đen diễn tả được sự ngây thơ trong trắng như khuôn mặt đứa bé, tà áo học trò…

- Mây trắng, trời xanh, hoa đỏ vàng cho thấy sự sinh động của đời sống.

Ngoài ra những nguồn sáng tạo ra trong tác phẩm còn là một cách hướng dẫn khéo léo để đưa ánh mắt người xem tiến về một chủ đề quan trọng trong tác phẩm.

B. Bố cục

Bố cục (composition) là sắp xếp, kết hợp, chọn lựa, tổ chức lại, bổ xung…đường nét, hình thể cấu tạo để nói lên một ý chính. Bố cục là phần vụ then chốt trong ảnh nghệ thuật hay ít nữa, một ảnh có ý nghĩa hơn, dễ xem đẹp mắt hơn.

Cho nên bạn đến đường nét, hình dáng, thể tích, màu sắc, ánh sáng,bóng tối…của cảnh hoặc vật mình muốn chụp ảnh trước khi bấm máy. Thử duyệt xem những ý nghĩa của phần vừa đề cập được chấp nhận chung trong giới làm nghệ thuật tạo hình.

1 – Đường nét:

Ta dùng đường nét để hướng mắt người xem vào chủ đề.

- Đường thẳng đứng (đường dọc – vertical) cho ta ý cương nghị, trang nghiêm, thẳng thắn, cứng rắn, vững chắc…

- Đường thẳng nằm (đường ngang – horizontal) cho ta ý rộng rãi, bình thản, thanh tịnh…

- Đường cong (curve) cho ta ý mềm mại, gợi cảm, duyên dáng mỹ miều, uyển chuyển, trôi chảy…

- Đường xiên (chéo góc – diagonal) cho ta ý nghĩa sống động, đấu tranh…

- Đường thẳng hội tụ cho ta cảm thấy chiều sâu…

- Đường cong hội tụ (xoáy trôn ốc) cho ta cảm giác cuốn hút mãnh liệt ví dụ con trốt (tornado), nước xoáy, trăn quấn…

- Đường toả ra cho ta ý phát xuất, bung rộng…

- Đưòng lập lại cho ta ý nhịp nhàng, thêm lên, hằng hà sa số…

- Đường ngang, dọc, chéo góc chung nhau cho ta ý nghĩa hỗn loạn, vô trật tự, thiếu tổ chức…

2 – Hình thể:

Theo hình kỷ hà. Những đường thẳng, đường cong góp lại thành hình kỷ hà, những hình này có ý nghĩa quan trọng giúp người chụp ảnh tạo tác phẩm của mình .

- Hình tam giác: vững vàng…

- Hình vuông, chữ nhật: chắc chắn, cứng rắn, nặng nề…

- Hình tròn: di động…

3 – Ánh sáng và bóng đổ:

Tạo hình thể thành khối lượng. Bóng đổ giúp hình thể thêm chiều thứ ba, chuyển một mặt phẳng thành khối có thể tích, có chiều sâu, có xa gần. Ánh sáng và bóng đổ nguyên nó đã là đường nét cho bố cục. Tập quan sát và diễn nghĩa các bóng đổ mình gặp hằng ngày, thử áp dụng vào bố cục tưởng tượng rồi chuyển qua chụp hình thật .

4 – Luật một phần ba:

Nên đặt chủ đề, nhất là chủ điểm vào điểm quan trọng của bố cục nằm ở 1/3 của chiều cao và chiều dài của ảnh, tránh đặt vào giữa ảnh. Đường chân trời cũng theo nguyên tắc này.

- Muốn nói trời rộng mênh mông, đặt đường chân trời vào 1/3 dưới.

- Muốn nói đất hoặc nước mênh mông, đặt đường chân trời ở 1/3 trên.

- Muốn tăng sự mênh mông bát ngát hơn, có thể đặt đường chân trời cao hơn hoặc thấp hơn 1/3 khung ảnh.

- Muốn nói lên sự cao vút, nên dùng bố cục đứng. Muốn nói lên sự rộng bao la bát ngát nên dùng bố cục nằm.

- Nên cho khoảng trống nhiều hơn ở phía trước của hướng người hay vật di chuyển tới. Điều này cũng áp dụng cho hướng nhìn của người nếu chụp ảnh bán thân hay chân dung nhìn ngang của người.

- Tuy nhiên nếu muốn nói hướng đến đích sau khoảng đường dài đã qua, có thể áp dụng ngược lại điều ghi ở trên.

- Ở trên chúng ta có đề cập đến điểm mạnh để đặt chủ đề là 1/3 của khung ảnh. Nhưng muốn nói lên sự tôn nghiêm tối thượng (ảnh Chúa, tượng Phật, Tổng thống nói chuyện với dân, mục sư đang giảng đạo hay hoà thượng đang thuyết pháp…) chủ đề cần đặt vào giữa ảnh.

- Nếu lỡ sơ xuất hoặc hoàn cảnh không cho phép nguời chụp ảnh bố cục theo ý muốn ta có thể cứu vớt ảnh bằng cách cắt xén lại ảnh đã chụp bằng bố cục lần thứ hai.

- Nếu chụp ảnh trừu tượng hoặc ảnh chỉ dùng màu sắc mà không cần hình thể, ta cần chú ý đến màu chính và màu phụ, sự tương phản của màu sắc, cũng như kích thước của từng mảng màu để định chủ đề và đưa vào chủ điểm cho bố cục vững vàng./

Sưu tầm.